Ποιά είναι τα υμενόπτερα;
Στην οικογένεια των Υμενοπτέρων ανήκουν οι σφήκες και οι μέλισσες.
Κοινή μέλισσα (Honey bee)
- Μπορεί να είναι άγριες ή οικιακές
- Πορτοκαλο-καφέ λωρίδες, καλυμμένη με τρίχωμα, παχιά μέση
- Οι φωλιές συνήθως βρίσκονται σε δέντρα
- Συνήθως δεν είναι επιθετικές όταν είναι μακριά από τη φωλιά
- Μετά το νυγμό η μέλισσα αφήνει το κεντρί της μαζί με το σάκο του δηλητηρίου στο σημείο νυγμού και πεθαίνει
Αγριομέλισσα ή Μπάμπουρας (Bumble bee)
- Παχιά, αργή, μεγάλου μεγέθους, με τρίχωμα, κυρίως μαύρο χρώμα με έντονες κίτρινες ρίγες.
- Κάνει έντονο θόρυβο όταν πετάει
- Συνήθως δεν αφήνει κεντρί, όταν τσιμπάει
- Το τσίμπημά της είναι πολύ επώδυνο.
Οι σφήκες προσελκύονται από μυρωδιές τροφίμων και κυρίως με ότι περιέχει ζάχαρη. Υπάρχουν πολλά είδη σφηκών.
Στην Ελλάδα τα πιο συνηθισμένα είναι:
Yellow jackets
- Φτιάχνουν τις φωλιές τους στο έδαφος
- Πολύ επιθετικές, ιδιαίτερα όταν αντιληφθούν τροφή
Hornets (Σκούρκος, Γκρέθι ή Σερσένη)
- Φτιάχνουν μεγάλες φωλιές μέσα σε κουφάλες δένδρων, σε χαλάσματα παλαιών και ακατοίκητων κτηρίων, σε εσοχές τοίχων ή κουφωμάτων, μέσα στο έδαφος, σε παλιές σκεπές.
- Κάθε χρονιά κατασκευάζουν νέα φωλιά, συνήθως κατά τη διάρκεια του Καλοκαιριού.
- Δημιουργούν αποικίες, που κάποιες φορές ξεπερνούν τα 500 έντομα
- Μεγάλου μεγέθους
- Πολύ επιθετικές, ιδιαίτερα στην περιοχή γύρω από τη φωλιά τους
Paper Wasp
- Κατασκευάζουν φωλιές τύπου κερήθρας
- Πολύ λεπτή μέση
- Δεν είναι πολύ επιθετικές, εκτός αν αισθανθούν ότι απειλείται η φωλιά τους
Πως θα τις ξεχωρίσετε;
- Οι σφήκες δεν αφήνουν κεντρί μετά το νυγμό και μπορούν να τσιμπήσουν το θύμα τους περισσότερες από μία, φορές.
- Οι μέλισσες αφήνουν κεντρί και σάκο με το δηλητήριο στο σημείο νυγμού, γιατί το κεντρί τους είναι αγκαθωτό. Άρα λοιπόν μπορούν να τσιμπήσουν μόνο μια φορά, η οποία είναι μοιραία για αυτές αφού μετά από αυτό, πεθαίνουν.
Γιατί αντιδρούμε στο τσίμπημα;
- Το δηλητήριο και της μέλισσας και όλων των σφηκών περιέχει διάφορες πρωτεΐνες (ενζυμικές και μη-ενζυμικές) οι οποίες είναι υπεύθυνες για την τοξική αντίδραση στο δηλητήριο με όλα τα τυπικά συμπτώματα που εκδηλώνονται από ένα τσίμπημα, δηλαδή μια μικρή τοπική αντίδραση με ελαφρύ πρήξιμο (διαμέτρου συνήθως 5-6 cm) με ερυθρότητα στο σημείο του νυγμού, με κάψιμο ή πόνο που διαρκεί κάποια λεπτά ή ώρες και υποχωρεί χωρίς ανάγκη λήψης φαρμακευτικής αγωγής.
- Βέβαια, τα συμπτώματα εξαρτώνται και από το σημείο νυγμού. Έτσι, αν κάποιος τσιμπηθεί σε μαλακούς ιστούς (π.χ. χείλη, γλώσσα, βλέφαρα) η αντίδραση και, ιδίως το πρήξιμο, θα είναι εντονότερα χωρίς όμως να σημαίνει ότι το άτομο είναι αλλεργικό.
Ποια συμπτώματα θα εμφανίσει το αλλεργικό άτομο;
Υπάρχουν τρεις γενικές κατηγορίες αντιδράσεων μετά νυγμό υμενόπτερου:
- Μεγάλες τοπικές αντιδράσεις
- Ήπια συστηματική αντίδραση
- Σοβαρή συστηματική αναφυλακτική αντίδραση ή αλλεργικό shock
- Μεγάλη τοπική αντίδραση:
- χαρακτηρίζεται από ερύθημα, πόνο, κνησμό και εκτεταμένο οίδημα, μεγαλύτερο από 5 cm που καταλαμβάνει και την πλησιέστερη άρθρωση ή τις πλησιέστερες δύο αρθρώσεις στα παιδία
- Συνήθως διαρκεί περισσότερο από 24 ώρες.
- Η αντίδραση δεν είναι επικίνδυνη για τη ζωή του ατόμου, αλλά αποτελεί πιθανόν το πρώτο μήνυμα, ότι σε επόμενο νυγμό τα συμπτώματα μπορεί να είναι πολύ πιο έντονα και σοβαρά
- Ήπια συστηματική αντίδραση:
- Είναι η εμφάνιση δερματικών εξανθημάτων σε όλο το σώμα, συνήθως σε λίγα λεπτά μετά το νυγμό, με έντονο κνησμό, χωρίς την εμφάνιση συμπτωμάτων από άλλα συστήματα.
- Μπορεί επίσης να εμφανισθεί και αγγειοοίδημα σε διάφορα σημεία του σώματος.
- Στην περίπτωση αυτή, εφ’όσον τα συμπτώματα περιορίζονται ΜΟΝΟ στο δέρμα, δεν υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή του ατόμου.
- Σοβαρή συστηματική αναφυλακτική αντίδραση ή αλλεργικό shock
- Σε μια σοβαρή αναφυλακτική αντίδραση, εκδηλώνοντια συμπτώματα από πολλά και διαφορετικά συστήματα του οργανισμού, όπως
- Δέρμα με εξανθήματα, ερυθροδερμία, οίδημα, κνίδωση, κνησμός (γενικευμένος, σε παλάμες, σε πέλματα, γεννητικά όργανα).
- Αναπνευστικό σύστημα με συμπτώματα από τη μύτη (ρινίτιδα με καταρροή και ρινική συμφόρηση) ή/και τα πνευμόνια (βρογχόσπασμος, δύσπνοια, βήχας, αίσθημα πνιγμονής, ακόμα και αναπνευστική ανεπάρκεια)
- Καρδιαγγειακό σύστημα με πτώση αρτηριακής πίεσης, ταχυκαρδία, ζάλη, αίσθημα παλμών, αρρυθμία, ισχαιμία
- Γαστρεντερικό σύστημα με κνησμό στόματος, κοιλιακό άλγος, έντονη ναυτία, ξαφνικοί έμετοι
Από τα συμπτώματα που περιγράφηκαν, μπορεί να εμφανισθούν όλα ή συνδυασμός αυτών με διαφορετική βαρύτητα και ένταση σε ένα νέο επεισόδιο.Τα επεισόδια που μπορεί να καταλήξουν σε θάνατο είναι πολύ σπάνια.Έχει όμως μεγάλη σημασία το άτομο να είναι ενημερωμένο για το τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση νυγμού και να έχει πάντα μαζί του την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, ώστε να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα μέχρι να φτάσει στο νοσοκομείο.
Από τις ανωτέρω αντιδράσεις τη μεγαλύτερη σημασία και επικινδυνότητα έχουν οι γενικευμένες αντιδράσεις και ιδιαίτερα η αναφυλαξία και το αναφυλακτικό shock.
Υπάρχουν διαφορές στα συμπτώματα που εκδηλώνονται σε παιδιά και ενήλικες με ευαισθησία σε δηλητήριο υμενοπτέρων. Στα παιδιά είναι πιο σπάνιες οι σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις. Αντίθετα είναι πολύ πιο συχνά τα συμπτώματα από το δέρμα σε σχέση με τους ενήλικες.Αναλυτικά, οι διαφορές στα συμπτώματα μεταξύ παιδιών και ενηλίκων φαίνονται στον πίνακα
Θεραπευτική αντιμετώπιση
Υπάρχουν κάποια βασικά σημεία που πρέπει να προσέξουμε και να ακολουθήσουμε, αν τσιμπηθούμε από μέλισσα ή σφήκα και ξέρουμε ότι είμαστε αλλεργικοί
-
Ψυχραιμία !!! Το πρώτο και πολύ βασικό. Ο πανικός είναι κακός σύμβουλος!
-
Αμέσως μετά το τσίμημα:
- Περίδεση με κάθε μέσο (σχοινί, ζωστήρας, κορδόνια παπουτσιών) σε σημείο πάνω από το σημείο του τσιμπήματος και κοντά στο σώμα. (για να επιβραδυνθεί η δράση του δηλητηρίου). Χαλαρώνουμε την περίδεση μόλις το χέρι αρχίζει να μουδιάζει. Μόλις επανέλθει η κυκλοφορία του αίματος, εφαρμόζουμε εκ νέου την περίδεση.
- Τοποθέτηση πάγου στο σημείο του τσιμπήματος (επιβραδύνει την απορρόφηση του δηλητηρίου)
-
Άμεση λήψη:
- 1 χάπι Xozal ή Rupafin ή Aerius
- 1 χάπι Medrol 16 mg
- 2 εισπνοές Aerolin (εάν συνυπάρχει δύσπνοια ή «γατάκια»)
- Μετάβαση στο πλησιέστερο ιατρικό περιβάλλον (Νοσοκομείο, Κέντρο Υγείας), ακόμα και αν θεωρούμε ότι είμαστε τελείως καλά! Στο 15-20% των περιπτώσεων τα συμπτώματα μπορεί να επανεμφανισθούν μετά από λίγες ώρες (αν και σε ηπιότερη μορφή)
- Εάν παρά τη λήψη των ανωτέρω μέτρων και φαρμάκων η κατάσταση εξελίσσεται ταχύτατα με επιβάρυνση κυρίως του αναπνευστικού συστήματος (βράγχος φωνής, δύσπνοια, συρίττουσα αναπνοή) τότε επιβάλλεται η χρήση της συσκευής αυτομάτου εγχύσεως αδρεναλίνης (ANAPEN). Μετά την ένεση της αδρεναλίνης (η οποία μπορεί να γίνει και πάνω από χοντρό μπλου-τζίν), εκδηλώνεται συνήθως έντονη εφίδρωση και έντονο ρίγος για λίγα λεπτά. Ακολουθεί βελτίωση των συμπτωμάτων αρχής γενομένης από την αναπνοή.
- Η σωστή χρήση της ANAPEN περιγράφεται αναλυτικά εδώ
ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΚΕΝΤΡΙΟΥ
Η παρουσία κεντριού στο σημείο του τσιμπήματος υποδηλώνει τσίμπημα από μέλισσα. Η σφήκα συνήθως τσιμπάει και φεύγει. Το κεντρί μοιάζει με μαύρο μικρό αγκάθι. 
Επειδή στην άκρη του κεντριού υπάρχει ο σάκκος με το δηλητήριο κάθε προσπάθεια να τραβήξουμε το κεντρί έχει ως αποτέλεσμα την έγχυση και του υπολοίπου δηλητηρίου στο σημείο του τσιμπήματος. Το κεντρί αφαιρείται με τη βοήθεια αιχμηρού αντικειμένου (πχ. Βελόνα, νύχι δακτύλου) και με κίνηση από κάτω προς τα πάνω και έξω, όπως φαίνεται στην εικόνα. 
